Tematyka egzorcyzmów w kinie przez lata
Egzorcyzmy od dawna pobudzały wyobraźnię twórców filmowych i widzów. Ten kontrowersyjny temat już od początków kina stanowił atrakcyjny motyw fabularny, pozwalający zgłębić mroczne obszary ludzkiej psychiki. Choć pierwsze produkcje poruszające wątek opętania pojawiły się jeszcze w epoce niemych filmów, to dopiero lata 60. i 70. XX wieku przyniosły prawdziwy boom na horrory o egzorcyzmach. Kultowe dziś tytuły, jak „Egzorcysta” Williama Friedkina z 1973 roku z Ellen Burstyn i Lindą Blair czy „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego z 1975 roku z Sami Freyem i Malgorzatą Braunek, na zawsze wpisały się do kanonu gatunku i zdefiniowały sposób przedstawiania opętań na ekranie na kolejne dekady.
Popularność tematu na przestrzeni dekad
Lata 80. i 90. przyniosły kontynuacje kinowych hitów sprzed lat i liczne produkcje, które próbowały powielić ich sukces fabularny i kasowy. Widzowie wciąż chętnie oglądali horrory o opętanych, szukając coraz mocniejszych wrażeń i dreszczyku emocji. Jednocześnie w kinie zachodnim modne stało się czerpanie z folkloru i przesądów lokalnych kultur, co zaowocowało np. falą azjatyckich filmów o egzorcyzmach. Z kolei lata 00. i 10. XXI wieku to czas ponownego wzrostu popularności demonologicznych historii, czego przykładem może być chociażby duży sukces „Naznaczonych” czy „Obecności”. Tematyka przemocy, terroru i okrucieństwa stała się wpisana w DNA współczesnego kina grozy.
Najważniejsze tytuły na przestrzeni lat
Analizując historię filmów o egzorcyzmach, warto zwrócić uwagę na te produkcje, które wniosły coś nowego do gatunku i zdefiniowały pewne motywy na lata. Oprócz wspomnianych już „Egzorcysty” i „Opętania”, do kanonu demonologicznego kina zaliczyć trzeba m.in. „Lśnienie” Kubricka z 1980 roku z kreacją Jacka Nicholsona, „Hellraiser” Barkera z 1987 roku, który wprowadził wątek puzzleboxu, „Dziedzictwo” Hollanda z 1990 z origami ruszającym się samoistnie czy „Naznaczonych” Wana z 1999 roku z logiem demona Bafometa. Każdy z tych filmów wniósł coś charakterystycznego i rozpoznawalnego.
Ewolucja sposobu przedstawiania egzorcyzmów
Z perspektywy czasu widać też wyraźną ewolucję w sposobie ukazywania opętań na dużym ekranie. Kino lat 60. i 70. epatowało brutalnością, stawiając na szok i sensację. Potem przyszedł czas na bardziej subtelne i psychologiczne ujęcie tematu, by pod koniec XX wieku ponownie postawić na drastyczne sceny. We współczesnych horrore demonologicznych duży nacisk kładzie się na warstwę wizualną i efekty specjalne. Zmieniały się konwencje, jednak egzorcyzmy wciąż pobudzają wyobraźnię twórców i publiki.
Kontrowersje wokół przedstawiania egzorcyzmów
Oskarżenia o epatowanie okrucieństwem
Już od lat 70. filmy przedstawiające dramatyczne sceny opętań i brutalnych egzorcyzmów spotykały się z ostrą krytyką ze strony części środowisk. Zarzucano im epatowanie przemocą, szerzenie okrucieństwa i demoralizację widzów. Głośne stały się protesty przeciwko „Egzorcyście” i żądania wycofania go z kin. Podobne kontrowersje wzbudzały późniejsze produkcje, jak np. „Dziedzictwo”, oskarżane o propagowanie satanizmu. Twórcy tłumaczyli się artystyczną wizją i metaforycznym przesłaniem swych dzieł.
Zarzuty o promowanie wierzeń szkodliwych społecznie
Częstym argumentem przeciwko filmom o egzorcyzmach był też zarzut, że promują one przesądy szkodliwe społecznie i zacofane, jak wiara w opętanie czy działanie diabła. Protestujący przeciwko takim obrazom uznawali je za zagrożenie dla racjonalnego i nowoczesnego społeczeństwa. Z kolei twórcy bronili się, że ich celem jest raczej analiza archetypów ludzkich lęków, a nie gloryfikowanie zabobonów.
Problem z etycznym aspektem takich produkcji
Kolejnym problemem natury etycznej było ukazywanie osób chorych psychicznie jako „opętanych” i poddawanie ich brutalnym pseudoegzorcyzmom. Protestowano, że jest to nieetyczne i piętnujące wobec osób z zaburzeniami. Z drugiej strony argumentowano, że filmy te pokazują raczej dramat ludzi uwikłanych w sytuacje, których nie rozumieją, i nie mają na celu oceny czy stygmatyzacji.
Próby stworzenia obiektywnego obrazu
Odejście od sensacji na rzecz rzetelności
W odpowiedzi na głosy krytyki, w latach 80. i 90. pojawiło się kilka głośnych produkcji, które próbowały ukazać tematykę egzorcyzmów w sposób bardziej zniuansowany i rzetelny. Reżyserzy sięgnęli po opinie konsultantów - psychologów i teologów, by uniknąć błędów i uproszczeń. Starano się odejść od epatowania okrucieństwem na rzecz głębszego spojrzenia. Przykładem może być chociażby „Opętanie w Connecticut” z 2009 roku.
Podkreślanie aspektów psychologicznych
W nurcie tym za akcentowano psychologiczny wymiar opętań, analizując stany chorobowe i zaburzenia bohaterów. Pokazywano dramat osób cierpiących na schizofrenię czy epilepsję, błędnie uznawanych za opętanych. Filmowcy sięgali po wiedzę psychiatrów, by lepiej oddać stany psychicznemu rozchwiania postaci. Przykładem może być głośny „Emily Rose” z 2005 roku łączący wątki sądowe z demonologicznymi.
Przedstawianie perspektywy egzorcysty
Innym zabiegiem było pokazanie dramatu samego egzorcysty, rozdartego w wierze i zmagającego się z wątpliwościami. W filmach takich jak „Rytuał” z 2011 roku czy „Deliver Us from Evil” z 2014 roku ukazano dylematy księży przeprowadzających obrzędy. Miało to na celu obiektywizację i pełniejsze spojrzenie na problem.
Znaczenie efektów specjalnych i budowanie nastroju
Wykorzystanie efektów do budowania napięcia
Niezmiernie istotnym elementem filmów o egzorcyzmach, zwłaszcza tych nowszych, jest warstwa wizualna i zastosowanie efektów specjalnych. To one w dużej mierze budują nastrój grozy i napięcie seansu. Efekty dźwiękowe i obrazy deformacji ciała opętanych wywołują u widza lęk i przerażenie. Zwłaszcza mocno sugestywne sceny lewitacji czy "przemiany" budzą grozę.
Sugestywne oddanie opętania i egzorcyzmu
Dzięki CGI możliwe stało się bardzo realistyczne i plastyczne oddanie stanów opętania, wizji i koszmarów dręczących bohaterów. Pokazanie np. demonów i upiorów atakujących ofiarę czy gwałtownych reakcji na obrzędy stało się łatwiejsze i bardziej sugestywne. To pozwoliło oddziaływać na podświadomość widza i angażować go emocjonalnie.
Immersja widza dzięki efektom specjalnym
Ogólnie rzecz biorąc, nowoczesne efekty specjalne pozwoliły zanurzyć widza w świecie przedstawionym, sprawić by mocniej identyfikował się z bohaterami i przeżywał razem z nimi horror sytuacji. Dzięki immersji łatwiej o uzyskanie zamierzonego efektu grozy i napięcia podczas seansu. To kluczowe dla oddziaływania tego typu filmów.
Aktorstwo jako klucz do wiarygodności
Dobór aktorów kluczowy dla przekazania tematu
Kolejnym niezwykle istotnym elementem wpływającym na odbiór filmów o egzorcyzmach jest gra aktorska, dobór obsady i kreacje bohaterów. Aby oddać dramatyzm i wiarygodność historii kluczowe jest zaangażowanie utalentowanych aktorów potrafiących wyrazić złożone emocje postaci. Widz musi uwierzyć w przeżycia bohaterów.
Praca nad kreacją postaci jako wyzwanie
Stworzenie przekonującej kreacji opętanego czy opętanej, z wszystkimi niuansami zachowań i reakcji, to ogromne wyzwanie aktorskie. Równie trudne jest oddanie rozterek egzorcysty zmagającego się z wątpliwościami. Dlatego rolę tę powierza się zwykle doświadczonym aktorom o szerokim wachlarzu umiejętności.
Najlepsze role aktorskie w filmach o egzorcyzmach
W historii kina zapisały się takie kreacje aktorskie jak Linda Blair w „Egzorcyście”, Jack Nicholson w „Lśnieniu”, Izabella Scorupco w „Naznaczonych” czy Anthony Hopkins w „Rytuale”. Aktorzy ci potrafili w niezwykle sugestywny i przekonujący sposób sportretować opętanych bądź egzorcystów. Doceniono wysoki poziom gry aktorskiej.
Wpływ takich produkcji na odbiorców
Oddziaływanie na wyobraźnię i emocje widzów
Nie ulega wątpliwości, że filmy o egzorcyzmach wywierają silne wrażenie na widzach i potrafią intensywnie oddziaływać na ich wyobraźnię oraz emocje. Mocne sceny, sugestywne obrazy i przekonująca gra aktorska sprawiają, że widzowie angażują się w fabułę i mocno przeżywają seans. To doceniane, ale i krytykowane przez przeciwników takich produkcji.
Możliwość wywoływania kontrowersji i dyskusji
Siła oddziaływania filmów demonologicznych powoduje, że od lat wywołują one kontrowersje i burzliwe dyskusje wokół ich wymowy i wpływu na odbiorców. Niektórzy widzą w nich zagrożenie, inni doceniają walory artystyczne i metaforyczny, symboliczny wymiar. Bez wątpienia pobudzają do refleksji i dialogu społecznego.
Zagrożenia Podsumowanie Podsumowanie
Podsumowując, tematyka egzorcyzmów od dziesięcioleci pobudza wyobraźnię twórców filmowych i widzów, choć rodzi też kontrowersje. Produkcjom z tego nurtu zarzucano epatowanie okrucieństwem i promowanie zabobonów. Jednak miały one też ambicje pokazania problemu w sposób obiektywny i zniuansowany. Bez względu na ocenę, filmy o egzorcyzmach niewątpliwie potrafią mocno oddziaływać na emocje odbiorców. Pozostają fascynującym i intrygującym tematem kina grozy.
Tagi
Udostępnij artykuł
